“डोह” – पहिल्या पावसाची गोष्ट

-    प्रदीप आवटे

              

अक्षय इंडीकर

लघुपट आणि चित्रपट / फिचर फिल्म यांचा संबंध कथा आणि कादंबरी यांच्यातील संबंधासारखा आहे. कादंबरी किंवा फिचर फिल्मचा पट मोठा असतो तो सर्वच पातळीवर – काळ आणि जगण्याची आडवी/ उभी व्याप्ती  टिपण्याचा अवकाश आणि संधी लघुपटापेक्षा पूर्ण लांबीच्या चित्रपटात कितीतरी अधिक असते. पण तरीही अगदी अल्प काळात दहा पंधरा मिनिटांच्या कालमर्यादेत ‘स्लाईस ऑफ लाईफ’ दाखविताना लघुपट दिग्दर्शकाला आपले अवघे दिग्दर्शिकीय कौशल्य पणाला लावावे लागते, यात काही शंका नाही. लघुपट वितरणाची कोणतीही सुविधा उपलब्ध नसतानाही गेल्या काही वर्षांमध्ये लघुपट निर्मिती लक्षणीय स्वरुपात वाढते आहे. अनेक तरुण दिग्दर्शक त्यांना गवसलेला जीवनाचा रसभरित तुकडा या माध्यमातून प्रेक्षकांपर्यंत पोहचविण्याचा प्रयत्न करताना दिसत आहेत. पूर्ण लांबीच्या चित्रपटांपेक्षा लघुपटांमध्ये विषयाचे तसेच विषय मांडणीचे वैविध्य मुबलक दिसते आहे. या निर्मितीच्या मुळाशी कोणतेही अर्थकारण दडलेले नाही,हे ही त्याचे एक प्रमुख कारण असू शकेल. नागराज मंजुळेचा ‘ पिस्तुल्या ‘ , मिथुनचंद्र चौधरीचा ‘कम्पलसरी हेल्मेट’,  वैभव दाभाडेचा ‘ नाद’ आणि आनंद गांधीचा ‘राईट हेअर राईट नाऊ ‘ हे लघुपट या निरिक्षणाची साक्ष देतात. अक्षय इंडीकर या तरुण दिग्दर्शकाचा “ डोह” हा लघुपट एका नवोदित दिग्दर्शकाचे आश्वासक पाऊल आहे.

    एक अत्यंत धाडसी असा विषय अक्षयने या लघुपटात हाताळला आहे. एका तरुणीच्या भावविश्वात पहिल्या वहिल्या शारीर अनुभवानंतर होणारी खळबळ चित्रित करण्याचा प्रयत्न अक्षयने या अवघ्या एकोणिस मिनिटांच्या लघुपटातून केला आहे. पहिल्या पावसानंतर मातीतून येणारा गंध, शरीराच्या तारा प्रथमच छेडताना उमटणारा कातर मल्हार आणि त्याच वेळी मनात पावसासोबत दाटून येणारे मळभ हे सारे १९ -२० मिनिटांच्या अवकाशात आणि चित्रलिपीतून मांडणे, हे अत्यंत आव्हानात्मक आहे. ‘शब्दांवाचून कळले सारे शब्दांच्या पलिकडले’ असा हा अनुभव पडद्यावर मांडताना अक्षयने सिनेमॅटिक लॅंग्वेजचा मोठ्या कल्पकतेने वापर केला आहे. पहिला शारीर अनुभव घेऊन रेल्वेने घराकडे परतणारी श्रुती (प्रमिती नरके) , तिचे दारात थांबणे ,भुरभुर उडणारे केस, समांतर धावणारे रेल्वे रुळ आणि मध्येच परस्परांना छेदणा-या रुळांच्या रेघा, रेल्वेचा  रंध्रारंध्रात जाणवत राहणारा नाडीच्या ठोक्यासारखा आवाज आणि श्रुतीच्या पाठमो-या आकृतीतूनही जाणवणारे तिचे ओथंबलेपण या सा-यातून एक कविता उमलत राहते.

'डोह' मध्ये प्रमिती नरके

  श्रुती आणि तिचा मित्र यांच्यातील इंटीमेट प्रसंगांच्या चित्रणात एक ऑकवर्डनेस मात्र सतत जाणवत राहतो. अर्थात तो कथेतील पात्रांच्या शारीर अनुभवासंदर्भातील नवखेपणाचा परिपाकही असू शकतो. मित्राशी आलेल्या शारिरीक जवळकी नंतर आरशात स्वतःलाच निरखून पाहणारी श्रुती, घरी परतताना तिच्या चेह-यावर पडलेली खिडकीची जाळीदार सावली, घरी आल्यावर धास्तावलेल्या श्रुतीने बेडवर ओणवे पडल्यावर दिसणारे छताचे पोफडे अशा अनेक प्रतिमांचा मोठ्या खुबीने वापर करण्यात अक्षय यशस्वी झाला आहे. मित्राचा फोन आला आहे असे समजून पर्समधील मोबाईल काढण्यासाठी डिस्परेट  होऊन पर्समधील सारे साहित्य बाहेर काढणारी श्रुती जणू स्वतःलाच धुंडाळते आहे. 

ही कोण ? मीच क्षणापूर्वीची की नवीनच कोणी ?

  छायाचित्रण आणि ध्वनीचित्रण या लघुपटाच्या जमेच्या बाजू आहेत. रेल्वेची धडधड, मोबाईलचे रिंगटोन, ठिबकणारा नळ असे अनेक आवाज त्या त्या फ्रेमला  अगदी चपखल बिलगले आहेत. प्रमिती नरके श्रुतीच्या भूमिकेत सहजतेने वावरली आहे, तिचे मुग्ध हसणे, आरशात पाहणे,इंटीमेट क्षणानंतर फोन न घेणा-या मित्रामुळे होणारी तिची चिडचिड आणि त्याचा फोन आल्यावर रिलॅक्स झालेल्या प्रमितीचे आईला,” मम्मा, भाजी कोणती करणार आहेस ? “, असे लाडीकपणे विचारणे अशा सा-याच प्रसंगात तिची अभिनयाची समज स्पष्ट होत जाते. शब्दांची काटकसर करणारा हा लघुपट स्वतःच्या भाषेत बोलताना अर्थशक्यतांच्या वाटा मोकळ्या ठेवतो.  

   स्त्री पुरुष संबंधाच्या डोहाच्या सा-या मिती गवसणे,उलगडता येणे तसे कठीणच..! आणि तरीही त्या पहिल्या वहिल्या मुग्ध क्षणांची भेट देणारा “डोह” हे आव्हान सहजतेने पेलतो.